Ορνιθολογική Ονοματολογία
Ornithological Nomenclature
Εισαγωγή στην Ορνιθολογική
Ονοματολογία
Προτάσεις
Εισαγωγή
στην Ορνιθολογική Ονοματολογία
Οι ρίζες της ορνιθολογίας ανάγονται στους
Αρχαίους Έλληνες και ειδικότερα στον Αριστοτέλη, το Θεόφραστο και το
Διοσκουρίδη, που πρώτοι μελέτησαν, έδωσαν ονόματα και κατηγοριοποίησαν τα τότε
γνωστά είδη φυτών και ζώων. Σήμερα, αν και η επιστημονική τους ονομασία είναι
στη λατινική γλώσσα, σε πολλές περιπτώσεις εξακολουθούμε να τα ονομάζουμε με τα
ίδια ονόματα, που δανείστηκε η λατινική από την ελληνική. Έτσι, ο αναγνώστης
της επιστημονικής ονοματολογίας των πουλιών, στη λατινική γλώσσα, διαπιστώνει
την ύπαρξη πληθώρας λέξεων ελληνικής προέλευσης, ενώ ο γνώστης των
αρχαιοελληνικών διαπιστώνει την ύπαρξη πολύ περισσότερων. Σημειώνεται επίσης
ότι, τα επιστημονικά ονόματα των οικογενειών και των υποοικογενειών είναι πάντα
στην ονομαστική πληθυντικού και λήγουν σε -ae, κατάληξη της πρώτης κλίσης της λατινικής γλώσσας,
που είναι ίδια για τα αρσενικά και τα θηλυκά και χρησιμοποιείται για τις λέξεις
που προέρχονται από την ελληνική γλώσσα. Λόγω των ανωτέρω, στη σχετική με τα
πουλιά βιβλιογραφία, διαβάζουμε ότι η ορνιθολογική ονοματολογία προέρχεται από
την ελληνική και τη λατινική γλώσσα.
Η επιστημονική ονομασία κάθε ταξινομικής
βαθμίδας μέχρι το είδος, μη συμπεριλαμβανομένου, είναι μία και μοναδική
λατινική λέξη, ενώ η επιστημονική ονομασία του είδους διέπεται από το διωνυμικό
σύστημα, αποτελείται δηλαδή από δύο λατινικές λέξεις που επικράτησε να
γράφονται με πλάγιους χαρακτήρες. Ο πρώτη λέξη του διωνύμου αναφέρεται στην
ονομασία του γένους, το πρώτο γράμμα του οποίου γράφεται πάντα με κεφαλαίο, ενώ
για την ονομασία του είδους αναφέρονται και οι δύο λέξεις του διωνύμου μαζί (το
πρώτο γράμμα της δεύτερης λέξης γράφεται πάντα με μικρό). Έτσι για παράδειγμα
το γνωστό μας σπιτοχελίδονο ανήκει στο γένος Delichon (Χελιδών) και το επιστημονικό του όνομα είναι Delichon urbico. Η επιστημονική ονομασία κάθε είδους είναι μοναδική
και κανένα άλλο είδος δεν μπορεί να έχει την ίδια ονομασία. Έτσι, όταν κάποιος
αναφέρεται σ’ ένα είδος με την επιστημονική του ονομασία, κάποιος άλλος, σ’
οποιοδήποτε μέρος της γης κι’ αν βρίσκεται, καταλαβαίνει αμέσως για ποιο
ακριβώς είδος γίνεται η υπόψη αναφορά.
Οι επιστημονικές ονομασίες εκφράζουν κατά
κανόνα κάποιο χαρακτηριστικό της ταξινομικής βαθμίδας. Παραδείγματος χάριν, η
επιστημονική ονομασία της οικογένειας Haematopodidae (Αιματόποδα), υποδηλώνει το κοινό χαρακτηριστικό των πουλιών που
ανήκουν στην υπόψη οικογένεια, το ότι έχουν δηλαδή πόδια στο χρώμα του αίματος.
Επίσης, η επιστημονική ονομασία του είδους Oxyura leucocephala υποδηλώνει, η μεν πρώτη λέξη, το κοινό
χαρακτηριστικό των πουλιών που ανήκουν στο γένος Oxyura, το ότι έχουν δηλαδή μυτερή ουρά, η δε δεύτερη λέξη leucocephala, το χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου είδους, το ότι
έχει δηλαδή λευκό κεφάλι. Σε περιορισμένες όμως περιπτώσεις, για είδη που
εντοπίστηκαν πρόσφατα, η δεύτερη λέξη του διωνύμου της επιστημονικής ονομασίας
των ειδών δεν αναφέρεται σε κάποιο χαρακτηριστικό του είδους, αλλά στη
γεωγραφική περιοχή στην οποία απαντάται, πχ Larus armenicus ή
Γλάρος της Αρμενίας (στην αρχαιοελληνική ο γλάρος ονομάζονταν λάρος από το
οποίο προέκυψε και το λατινικό όνομα του γένους Larus), ή στο όνομα αυτού που το ανακάλυψε.
Σε αντίθεση με τις επιστημονικές ονομασίες
των ειδών που είναι ίδιες παντού, οι κοινές τους ονομασίες διαφέρουν από χώρα
σε χώρα και για ορισμένα μάλιστα είδη χρησιμοποιούνται περισσότερες της μιας
κοινές ονομασίες εντός της ίδιας χώρας, προερχόμενες κυρίως από τη λαϊκή
παράδοση διαφορετικών περιοχών της. Από τις κοινές ονομασίες συνήθως δεν
προκύπτουν χαρακτηριστικά των πουλιών, ούτε οι συγγένειες των ειδών. Για
παράδειγμα, η κοινή ελληνική ονομασία του είδους Oxyura leucocephala,
που προαναφέρθηκε, είναι κεφαλούδι, από την οποία δεν προκύπτει κάποιο
χαρακτηριστικό του γένους στο οποίο ανήκει, ούτε κάποιο χαρακτηριστικό του
συγκεκριμένου είδους. Σε περίπτωση βέβαια που για ορισμένα είδη δεν υπάρχουν
κοινές ονομασίες προερχόμενες από τη λαική παράδοση, όπως συμβαίνει με τα είδη
που απαντώνται σπάνια, τυχαία ή καθόλου, σε συγκεκριμένη χώρα, ευκταίο είναι να
υιοθετούνται από την επιστημονική κοινότητα κοινές ονομασίες που υποδηλώνουν το
χαρακτηριστικό γνώρισμα του είδους, όπως περιγράφεται στην επιστημονική του
ονομασία. Ειδικά για την ελληνική ορνιθολογική ονοματολογία, στις περιπτώσεις
που δεν υπάρχουν ονόματα προερχόμενα από τη λαϊκή μας παράδοση, θεωρώ ότι δεν είναι μόνο ευκταίο αλλά και
καθήκον μας, για λόγους σεβασμού προς τη γλώσσα μας, να υιοθετηθούν κοινά
ονόματα, σε σωστή απόδοση της επί το πλείστον ελληνογενούς λατινικής
ονοματολογίας, επιτυγχάνοντας παράλληλα την εναρμόνιση των κοινών ελληνικών
ονομάτων με τα επιστημονικά και τη διευκόλυνση των ενδιαφερομένων στην εκμάθησή
τους.
Για την κοινή ελληνική ορνιθολογική
ονοματολογία, έγινε σχετικά πρόσφατα σημαντικό έργο και υιοθετήθηκαν ονόματα
για πολλά πουλιά της Δυτικής Παλαιαρκτικής, που αναφέρονται στον μεταφρασθέντα
από την αγγλική γλώσσα Οδηγό Αναγνώρισης, ‘’Τα Πουλιά της Ελλάδας, της Κύπρου
και της Ευρώπης’’, των Killian
Mullarney, Lars Svensson, Dan Zetterstrom, Peter
J. Grant, εκδοσης
Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας 2007. Μέσω του ιστότοπου ‘’Ορνιθόφιλοι’’
αναλαμβάνεται πρωτοβουλία που αποσκοπεί στην κάλυψη περιορισμένων κενών που
παρατηρούνται στην ορνιθολογική ονοματολογία, κυρίως σ’ συτή των οικογενειών
και στην τυχόν επανεξέταση αυτής ορισμένων κυρίως ειδών, με βάση τα προεκτεθέντα
και με σκοπό τη βελτίωσή της. Οι προτάσεις για νέες ονομασίες θα αναρτώνται
στον ιστότοπο, με σκοπό την ανταλλαγή απόψεων και επιχειρημάτων, ώστε είτε να
υιοθετηθεί η προταθείσα ονομασία, ή να απορριφθεί και να διατηρηθεί η υπάρχουσα
ή να υιοθετηθεί άλλη ονομασία που τυχόν προταθεί από αναγνώστη κατά την
ανταλλαγή των απόψεων. Η συνεισφορά γλωσσολόγων, φιλολόγων και λατινομαθών
πέραν αυτής των ορνιθολόγων, ιδίως σε μη προφανείς περιπτώσεις, εκτιμάται ότι
θα είναι πολύτιμη για τον καθορισμό και την οριστικοποίηση της πρέπουσας
ονοματολογίας που θα αντέξει στο διηνεκές.
Ακολουθούν μερικές προτάσεις του διαχειριστή του ιστότοπου
‘’Ορνιθόφιλοι’’ Κώστα Παναγιωτίδη, επί του παρόντος κυρίως για την ονοματολογία
των οικογενειών, μελλοντικά και για άλλες ταξινομικές βαθμίδες, οι οποίες
τίθενται σε διάλογο και κριτική. Οι προτάσεις στηρίζονται κυρίως στα κείμενα
του Λατινοελληνικού Λεξικού Στεφ. Κουμανούδη, Εκδόσεις ΓΡΗΓΟΡΗ, Αθήνα 2011.
Φυσικά θα φιλοξενηθούν και τυχόν άλλες προτάσεις που θα γίνουν από αναγνώστες,
με αναφορά στο όνομά τους, ώστε η πρωτοβουλία για περιορισμένη ενημέρωση της
ορνιθολογικής ονοματολογίας να εξυπηρετηθεί κατά τον καλλίτερο δυνατό τρόπο.
Προτάσεις
Ornithological Nomenclature
All texts of the current subject are
referred to the Greek Ornithological Nomenclature, which means that there is no
need for the inclusion of the relevant text in English.